Winnen en verliezen, een ijzersterk koppel

Biden heeft gewonnen. Zijn aanhangers stonden op de banken. De aanhangers van Trump reageerden vol ongeloof, hadden het over fraude. De overwinning werd hen ontstolen.

Hoewel de VS voor ons ver weg zijn, zat ook ik halve nachten op om die strijd te volgen. Natuurlijk heeft die uitslag effect op ons bestaan. De Brexit gaat nu een andere kant op, Boris Johnson heeft nu geen grote broer meer die hem helpt aan een voordelige handelsdeal. En misschien kunnen we de temperatuur op onze planeet iets langzamer laten stijgen als de VS weer toetreden tot het klimaatakkoord. En kan Joe Biden wat olie gooien op de golven van overkokende islamkrenking. Kortom, een ouwe vos met veel politieke ervaring die het pappen en nathouden als geen ander beheerst, is misschien wel de juiste man op de juiste plek. Zonder dat we ons verder veel illusies moeten maken over zijn sociaal-economisch program.

Maar dan nog, het is toch vreemd dat ik met zoveel andere Nederlanders het nieuws van minuut tot minuut volgde alsof het onze eigen president is. Terwijl ik dit schrijf op zaterdagavond rond tien uur hoor ik zelfs vuurwerk afsteken. Een blijk van opluchting om verlost te zijn van de schaamteloosheid van de machtigste politicus ter wereld? Het deed pijn om te zien hoe een ooit machtig land dat ons in cultureel opzicht veel bracht – ik noem als willekeurig voorbeeld Bob Dylan – zo implodeert. De grofheid en botheid en leugenachtigheid zijn zo buitenproportioneel dat ze niet te beschrijven, niet te bevatten zijn. Hiermee verloor de VS zijn etiket als beschaafd land. Dus zijn wij blij met Biden, vanwege de culturele band die wij met de VS voelen en de hoop dat hij verder verval kan stoppen.

Terwijl dat zo omging in mijn hoofd zag ik een aaneenrijging van beelden van het gejuich van de Democraten en het ongeloof en woede van de Republikeinen. De vreugde van de New Yorkers was erg aanstekelijk. Het chagrijn van een Rudy Guliani, die zich laat kennen als hielenlikkende ritselaar van Trump, was als een genant démasqué. Ooit burgemeester van New York, toch een respectabel ambt, maar nu – ongetwijfeld tegen beter weten in – volhardend in beweringen over bedrog. De zoon van Trump die de term ‘oorlog’ gebruikte.

Langzaam drong de parallel met sport zich steeds sterker op. Ik zag mensen die met hart en ziel fan waren van een partij zoals we dat zien voetbal. Ik zag bij de Trumpfans het verdriet van fans nadat hun cluppie is afgedroogd door een onderschatte tegenstander.

Wat dat vooral laat zien, is dat een tweekamp een helder en begrijpelijk concept is. Veel sporten bestaan uit competities van tweestrijd: alle teamsporten en alle één-op-één gevechten. Daar tegenover staan sporten waar je kunt meten wie de beste is: snelheid, gewicht, afstand. Een race van individuën tegen elkaar, of tegen de klok. Dat levert weliswaar ook spektakel op, maar de fans van Tom Dumoulin en Primoz Roglic zijn géén tegenstanders van elkaar. Zij hopen dat hun ‘eigen’ renner wint, maar onderlinge strijd tussen fans, met veldslagen tussen hooligans, zijn bij die sporten volstrekt ondenkbaar. Blijkbaar maken tweekampen bij mensen méér emoties in ons wakker dan een race. Doet het een appèl op de emoties van de stammenstrijd. Het biedt niet alleen de mogelijkheid om je te identificeren met de eigen ploeg, het maakt het ook mogelijk om je af te zetten tegen de anderen. Je bent geen toeschouwer, geen fan, maar onderdeel van de strijd. De eigen partij bestaat per definitie uit te ‘goeden’ en de tegenstander dús uit de ‘slechten’. We gaan ons zelf daardoor beter voelen bij winst.

Het zou de moeite waard zijn om te onderzoeken of er een verband bestaat tussen de bloei van de tweekampen in de sport en de toename van polarisatie in samenlevingen. Misschien is voetbal niet die goedaardige vervanger, met onschuldige middelen, van oorlog zoals wel verondersteld, maar een voedingsbodem, een frame voor gepolariseerd denken en reduceert het elk conflict tot een overzichtelijke tweekamp. Het biedt een houvast in een wereld die steeds complexer en onoverzichtelijker wordt. Zo raakt de politiek ‘besmet’ door het concept van de tweekamp. Een verkiezingsstrijd waar twee kemphanen alle aandacht naar zich toetrekken is aantrekkelijk. Pechtold en Wilders hadden elkaar nodig als ‘vijand’ om zichzelf te profileren. Ze wonnen beiden door die strijd. Het gedrag van aanhangers van twee politieke tegenstanders is identiek aan die van fans van voetbalclubs. De wereld teruggebracht tot vóór of tégen, rood of wit, 010 of 020. En van een andere orde: zwart of wit.

Wat zegt dat over de kansen van Joe Biden om de polarisatie terug te dringen? Ik heb daar een hard hoofd in. Om de bijl na een tweekamp te begraven moeten beide partijen beschikken over een flinke dosis beschaving en zelfrelativeringsvermogen. Als één van de partijen daar niet toe in staat is, duurt de polarisatie voort. Wat zou er voor nodig zijn om hardcore Ajax- en Feyenoordfans bij elkaar te krijgen? Alleen al de vraag stellen maakt duidelijk dat het een onzinvraag is, want zonder de polarisatie bestaat de tweekamp niet meer. Game over. Ik ken Rotterdammers die het Ajax vorig jaar niet gunden dat ze de halve finale van de Champions League zouden winnen. Die mij juichende mails stuurden nadat Ajax verloren had. Omdat die tweestrijd an sich onderdeel is van hun identiteit als fan. Wat moet iemand die 100% 010 is zonder 020?

Als de tweekamp het universele model wordt waarlangs conflicten in de wereld en in de samenleving opgelost worden, dan staat ons nog heel veel polarisatie te wachten. Zal de hitte van de strijd toenemen, en zal elk item geïdentificeerd worden als issue waar de ene partij voor is en de andere tegen. Daardoor krijg je clusters van standpunten die inhoudelijk niets met elkaar te maken hebben maar door polarisatie met elkaar verknoopt raken: klimaat, euthanasie, abortus, wapenbezit, strafmaat, racisme, Zwarte Piet, vlees eten, gender, autorijden. Handig, want als de ander vóór Zwarte Piet, ben ik tegen. Dat ontslaat mij van de noodzaak om zelf na te denken: want ik ben tegen waar de ander voor is en omgekeerd.

Wat te doen? In een hoekje wachten tot het over is? Telefoon uit en wandelen door de natuur, vogels spotten? Voor je het weet verzeil je in een strijd voor of tegen Schotse hooglanders. En ook de halsbandparkiet en de Nijlgans werpen al behoorlijk wat discussiestof op. Ik ga even uitzoeken wie voor of tegen deze exoten is en wat zijn overige standpunten zijn alvorens ik mijn standpunt bepaal. Scheelt een hoop nadenken.