Meer dan twee jaar heb ik geen blog geschreven. Ik verliet de lezer op 22 januari 2017 met de belofte om na een maand een antwoord te geven op de vraag hoe we ons tegen fakenews zouden kunnen wapenen. Wekte toen nog de hilarische ontkenning van de woordvoerder van Trump over de lage opkomst bij zijn inauguratie met “alternative facts” nog onze lachlust of ongeloof op, het was wel het moment waarop de politiek volledig van zijn fundering loskwam. Onderzoek als sturingsinformatie werd terzijde geschoven en we betraden een volstrekt onbekend terrein. Uit die blog toen: ”We zullen dat gaan merken. Ook in Nederland, en in elke raadszaal in het land. Want een beroep op feiten wordt zinloos. Wat komt daar voor in de plaats?”
Om hoge verwachtingen de kop in te drukken: ik heb geen antwoord gevonden. Integendeel. Het opereren op basis van alternative facts is niet voorbehouden gebleven aan de Trumps van deze wereld. Sterker, het is mainstream geworden. Op basis van selectieve perceptie worden losse feitjes aaneengeregen tot zij naadloos passen bij het mens- en wereldbeeld van de geachte afgevaardigde, in welke gremium dan ook. Het klimaat is bij uitstek een domein aan de hand waarvan je gevolgen van “factfree politics” kunt illustreren. Want de combinatie van onze actuele politieke cultuur en de urgentie van de klimaatkanteling jaagt ons naar een volstrekt onvoorstelbare toekomst.
Mogelijk zijn we naïef geweest om te denken dat wetenschap politieke geschillen met onderzoek kan beslechten. Want niet alleen wordt onderzoek onderuit gehaald door de politiek als het even niet uitkomt, vanuit rechts worden inmiddels alle – meestal sociale – maar dus ook alle klimaatstudies verdacht gemaakt. De discussie gaat dan helemaal niet meer over de uitkomsten van onderzoek: het is veel simpeler om de onderzoekers verdacht te maken. Ooit gebeurde dat in China tijdens de culturele revolutie en in Cambodja onder Pol Pot, maar in de VS gebeurt vanuit ‘alt right’ ook volop. In Nederland was de verdachtmaking door de student Yernaz Ramautarsin over de Universiteit van Amsterdam als marxistisch bolwerk geen blooper van Thierry Baudet: de timing was nog niet helemaal goed.
Inmiddels hebben we Baudet leren kennen als een onvervalste klimaatontkenner. Terwijl 99,9% van alle klimaatonderzoekers de opeenvolgende hete zomers, het smelten van gletschers en poolkappen, de onblusbare bosbranden ginds, moordende modderstromen daar en uitgedroogde dijken hier verklaren vanuit het verbranden van fossiele brandstoffen wimpelt deze volksvertegenwoordiger deze feiten als fabeltjes weg. Je verstand staat er bij stil. Tot je beseft dat Baudet net als andere volksvertegenwoordigers en spraakmakers gegijzeld is door de kleine politiek van de stemmenwinst op korte termijn. Dat niet alleen Amsterdam over 100 jaar tientallen meters onder water komt te staan, maar ook ons hele industriepark, alle havens en de complete Zuid-as, kortom onze hele economie, als we niet hier en nu actie ondernemen, dringt niet door.
Via het uitwisselen van de verschillende opvattingen komen we er dus niet. We moeten uit een ander vaatje tappen. Urgenda geeft een mogelijke oplossing aan: wettelijke toetsing of we onze zorgplicht voor toekomstige burgers nakomen. Als we grondwettelijk gaan borgen dat alle wetgeving en beleidsmaatregelen getoetst moeten worden aan het criterium dat we geen rotzooi in de atmosfeer, op het land en in het water, in welke vorm dan ook, mogen achterlaten voor toekomstige generaties, dan zouden we meters kunnen maken.
Dat kun je echter niet gemakkelijk afdwingen binnen de bestaande verhoudingen. Je zou eigenlijk de toekomstige generaties een stem moeten kunnen geven bij verkiezingen. Dat is lastig, want we kijken bij verkiezingen vooral achterom: politieke partijen weerspiegelen vooral hoe de maatschappelijke verhoudingen in het verleden waren en mensen zich organiseerden. Het compromis zit bij voorbaat bij elke partij ingebakken waardoor we bij elke twee stappen vooruit er ook weer twee achteruit maken. Energiegebruik terugdringen door verhoging van belasting op energie, maar in een reflex die verhoging weer compenseren met subsidie.
Een oplossing zou kunnen zijn om een dringend beroep te doen op bewoners van de toekomst om naar onze tijd terug te reizen. Dat we die tijdreizigers nog nooit hebben gesignaleerd betekent niét dat het absolute doemscenario zich heeft voltrokken: dat we te weinig tijd hebben gehad om het tijdreizen te kunnen ontwikkelen omdat de aarde onleefbaar zou zijn geworden. Die angst bekruipt mij wel nu en dan, maar tijdreizen zal ook in de toekomst niet kunnen. De tijd gaat echt maar één kant op. Wat niet wegneemt dat het wel erg jammer is dat onze nakomelingen niet kunnen deelnemen aan onze democratische processen. Het zou een waanzinnige impact hebben op onze besluitvorming. Stel je een verkiezingsdebat voor waarbij Baudet het moet opnemen tegen een vertegenwoordiger van klimaatvluchtelingen uit de Randstad die in 2100 het vege lijf hebben moet redden en in een kamp op de grens van Duitsland zijn gestrand, zonder enig bezit. Dan zou die grondwettelijke toetsing op brede steun kunnen rekenen.
Iemand met een beter idee?