Categorie archief: Uitsluiting

De macht over het vuur

vuurwerkDe eerste minuten na middernacht floten, knalden en knetterden vuurpijlen, romeinse kaarsen, bloemfonteinen, 1000-klappers en hoe het allemaal mag heten om ons heen. Van de dip in de verkoop was bij ons weinig te merken. Braver geworden in de loop der jaren en bewuster van milieu beperken we ons zelf al enkele jaren met de vaste groep oudejaarsvierders tot één gezamenlijke vuurpijl waar we strookjes papier met onze individuele wensen op plakken en het zwerk inschieten. Ooit begonnen als lolletje toen de kinderen klein waren, maar inmiddels een vaste traditie, ook nu de kinderen op eigen benen staan en ergens in de stad met vrienden oud-en-nieuw vieren. Het schrijven van de wens bepaalt je even bij het voortschrijden van de tijd en bij de relatieve maakbaarheid van het leven. Zelf hou ik het erg klein. Vaak plakte ik het streven naar betere tijden op de halve marathon op de vuurpijl. Die wens kwam vaak uit; niet in de laatste plaats omdat ik mij ervan bewust was dat iets meer trainen daarbij zou helpen.

Die ene pijl is onze bijdrage aan het jaarlijkse spektakel. En als redelijke mensen kunnen wij ons wel iets voorstellen bij een strakkere regulering van zelf vuurwerk afsteken. Tot het knallen losbarst en die zeventig miljoen de lucht in gaan. Dan zijn wij weer onder de indruk en ervaren we aan den lijve door het verschuiven van de Grote Wijzer dat De Tijd onverbiddelijk één kant op gaat.

Dan beseffen we dat regulering nog heel erg ver weg is. Dit zullen mensen zich niet snel laten afnemen. “Wat zal eerder verdwijnen: Zwarte Piet of vuurwerk?”, vroeg een van ons zich af, uitkijkend over de Kostverlorenvaart waar aan weerszijden een battle woedde van meer, harder, mooier en hoger. Met zo nu en dan een zo zware dreun dat je het voelde trillen in je middenrif. “Zwarte Piet”, schatten we in. Weliswaar met twijfels. Maar dat je daar mensen mee kwetst, zal langzaam als een olievlek over het land uitbreiden. Bij vuurwerk ligt dat anders. Je veroorzaakt overlast, maar dat is nog iets anders dan beledigen en uitsluiten.

De avond voor oudejaarsdag bezocht ik een jongerencentrum in een dorp in de bollenstreek. Geregeld sneakte een paar jongens naar buiten en dan volgden er een paar oorverdovende knallen. Wat drijft hen? Het zijn jongens, en ook meisjes, met een lage opleiding, banen in de tuinbouw, de veiling, Schiphol-Oost waar je vroeg voor op moet, redelijk verdient als je veel uren draait. Maar tegelijkertijd met weinig perspectief. Als je met ze in gesprek gaat draait hun leven om werk, bier, wiet en voetbal. Ze voelen zich in de steek gelaten. Hun dorp is geen zelfstandige gemeente meer, de gemeenteraad zetelt in de centrale dorpskern 5 kilometer verderop. Raadsleden en wethouders komen zelden langs. Een eigen huis is er niet te huur. De jongeren wonen lang thuis waar de spanning vaak te snijden is.

Tegen oud-en-nieuw begint de handel in – illegaal – vuurwerk op gang te komen. De spanning stijgt. Mijn platpsychologische benadering: die spanning moet eruit. Vuurwerk geeft een gevoel van macht. Het heeft te maken met de macht die samen gaat met de beheersing van het vuur. Een dreun in de nacht die het halve dorp opschrikt: dat geeft een kick.

Het resultaat van al die knallen: twee doden en meer dan honderd mensen met blijvend oogletsel. Dus toch maar verbieden? Ik betwijfel of dat gaat lukken. Dat is de benadering van de hoogopgeleide beleidsmaker die de verlokking van de knal, van het vuur, en vooral van het gevoel van macht die het geeft, niet – meer – kent. En risico’s: daar schrikken deze jongeren niet voor terug. Ze hebben niet zo gek veel te verliezen in hun beleving. Letterlijk de lont afsteken van een mortierbom bevestigt hen in hun bestaan. Je telt dan een paar seconden even mee, je doet er toe.

Dus moeten we andere wegen zoeken. Welke gevaren hebben we de afgelopen decennia, of eeuwen onder de knie gekregen, en hoe? Bedrijfsongevallen, verkeersongevallen, infectieziekten, besmettelijke ziekten. Zeep en de aanleg van riolering waren de grote successen in de 19e eeuw. Doordat vroedvrouwen hun handen met zeep gingen wassen daalde de sterfte van kraamvrouwen sterk. Riolering en schoon leidingwater betekende het einde voor dysenterie. Vaccinaties voor difterie, kinkhoest, cholera.

Het verkeer werd in twintig, dertig jaar enorm veel veiliger door gordels, airbags, verkeersdrempels en fietspaden.

Bedrijfsongevallen namen af door helmen, veilige steigers, beschermkappen op zaagmachines en bedieningsknoppen die het onmogelijk maken om met de hand nog even snel een plank langs de cirkelzaag te halen. Elektronica schakelt machines uit als ze overbelast raken.

Kortom: we hebben die veiligheidswinst niet geboekt omdat we zijn gestopt met bevallen, poepen, drinken, zagen, autorijden en fietsen, maar omdat we met technische maatregelen de risicofactoren hebben verminderd of geminimaliseerd. Dat gaat uiteraard niet vanzelf. Stap voor stap hebben we leren begrijpen hoe processen op elkaar inwerken. Dat bacteriën ziektes veroorzaken en hoe die bacteriën reizen van de een naar de ander. Dat poep ziekmakers bevat en daarom niet vermengd mag raken met drinkwater. Dat zeep bacteriën doodt. En dat we daarom handen moeten wassen. Daarom moeten we het fenomeen van vuurwerk veel beter analyseren. Wie doet het, waarom, waar. Als we dat goed doen, kunnen we incentives bedenken om het gebruik van veiligheidsbrillen te bevorderen (vergelijkbaar met gordels en valhelmen). Misschien met een hoger eigen risico bij de zorgverzekering als je geen beschermende maatregelen neemt. Zoals bij buiten de piste skiën.

En vooral: begrijpen we de jongeren wel? Misschien is het veel interessanter om een professionele vuurwerkmaker in te schakelen die met hen een groot vuurwerk inricht.

Verbieden is een bot instrument: het is hoge cultuur die paternalistisch lage cultuur iets afpakt. De grachtengordel tegenover wakker Nederland. De drooglegging in de VS bijna honderd jaar geleden bleek een tegengesteld effect te bewerkstelligen: de illegale handel bloeide enorm op en verschafte de maffia het startkapitaal waar ze nu nog op teren.

Net zo min als Obama erin slaagt om het bezit van vuurwapens te verminderen, op de Autobahn een maximum snelheid ingevoerd kan worden, gaat een vuurwerkverbod hier slagen. Niet omdat het onzin is om het te beteugelen, maar omdat het een culturele strijd gaat worden. Het gaat over macht, over een culturele elite die haar wil oplegt aan een deel van de bevolking dat ver af staat van de macht. Daarom is de tactiek van Pieter Broertjes interessant: wel in stadscentra waar grote groepen mensen samenkomen voor een eindejaarsconcert met afsluitende vuurwerkshow en handhaving daadwerkelijk mogelijk is.

En voor het overige stap voor stap naar een semi-professionele aanpak. Waar jongeren bij betrokken worden, hun ouders en buurt- en dorpsgenoten komen kijken en er mogelijk een vorm van gemeenschapsgevoel rond kan ontstaan. En je een loser bent als je op je eentje nog ergens een lawinepijl afsteekt.

De hardste schreeuwers

Abdelkader Benali won de Bijbelquiz van de EO. Grappig dacht ik nog: moslim wint bijbelquiz. Was het vast veel oude testament. Ik las het op de site van POW waar ze er nogal een nummer van maakten, en vooral hun reaguurders. Dat moslims het oude testament met christenen delen ontging de meesten:20151025_160112 die veronderstelden doorgestoken kaart van de politiek correcte EO zodat een moslim kon winnen. En nog meer bagger. De onderstroom in de samenleving die zich deze week nadrukkelijk aan de oppervlakte manifesteerde. Het vluchtelingenvraagstuk is alom aanwezig. Ook in een bijbelquiz.

Misschien waren de reaguurders getriggerd door de presentatoren die het vraagstuk geregeld aan de vragen vast te knoopten. Niet toevallig natuurlijk; de barmhartige Samaritaan die zijn peperdure jas aan een dakloze gaf, is natuurlijk hét rolmodel voor christenen. Dus pleitte Jacobine Geel tussen de quizvragen door voor een humane oplossing. Applaus in de zaal. Toch is de stemming sterk aan het kantelen. Kregen de vrijwilligers bij de opvangcentra de eerste week de knuffels niet weggewerkt: inmiddels lijkt half Nederland xenofoob. En ik hoor en zie dat dat leidt tot verwijdering tussen mensen. Hoogoplopende discussies tussen de biljarters in het wijkcentrum, ongemakkelijke gesprekken aan de eettafels voor ouderen. Daar maak ik mij ongerust over. Het splijt de samenleving, nu al, in het dagelijkse leven. Hoe kan dat zo snel gaan? En poging tot verklaring.

Je ziet heel verschillende culturen en stijlen op elkaar botsen. De sussende landelijke politici die begrip tonen voor boze burgers. Dat is hun stijl. Zo zijn ze gebakken. Vaak met het argument dat mensen niet zozeer boos zijn, maar bang. Afgezien van de vraag of dat niet misplaatst paternalisme is, is sussen sowieso niet zo handig. Is er al één burger in Nederland lastgevallen door een vluchteling? Door dat begrip te tonen bevestig je juist de negatieve beeldvorming die is gewekt, niet alleen door Wilders maar ook door andere collega’s die denken potentiële PVV-stemmers te kunnen paaien met idiote opmerkingen over borstimplantaten bij vluchtelingen op “onze kosten”. Dat beeld heeft zich in de hoofden van mensen vastgezet, ook al is dat al talloze keren gecorrigeerd.

En dan de burgemeesters die sporthallen afhuren om met de burgers een boom op te zetten over de wenselijkheid van een AZC. Dat is hun stijl. Zo zijn ze gebakken. De kloof tussen kiezer en bestuur dichten. Maar het gaat niet om de aanleg van een woonerf. Je kunt een kinderdagverblijf tegenwoordig al amper ergens kwijt door massieve tegenstand. Met zo’n bijeenkomst mobiliseer je alleen de tegenstanders – voorstanders hebben geen zin in een rol als schietschijf- en dat blokkeert de ruimte voor de volksvertegenwoordiger om alle belangen goed af te wegen en tot een wijs besluit te komen. Durf als raadslid straks maar eens voor te stemmen. Denk na hoe je bewoners informeert: dat kan ook met kleine buurtbijeenkomsten voor genodigden waarin ruimte is voor een gesprek met vier, vijf mensen tegelijk.

En nu ook even inzoomen op die harde schreeuwers in Steenbergen. De schrijver Elias Cannetti beschreef in de jaren zestig in Massa en Macht al dat een massa heel ander gedrag vertoont dan een losse verzameling individuën. Als individu in een massa wordt je als het ware besmet met het gedrag om je heen. Slaat de massa op de vlucht: je vlucht mee. Is de massa woedend: voor je het weet schreeuw je mee. Is de massa geestdriftig: je juicht mee. En juist die stijl van het mennen van de massa gaat de harde kern van tegenstanders goed af, op zo’n informatieavond. Geoefende F-siders, bruut, hard, intimiderend. Ze krijgen de zaal mee. In de beeldvorming legt vrijwel elke burgemeester het daartegen af. En dat verzwakt het vertrouwen in de autoriteit. Dan gaat het niet meer om argumenten, om kennis, maar om uitstraling.

De Duitse filosoof Peter Sloterdijk beschrijft in Woede en Tijd in 2007 hoe de volksmenner stap voor stap door het creëren van angst meer draagvlak opbouwt. Hij stookt het vuur steeds verder op, en de beeldvorming doet de rest. En angstige politici die bang zijn om stemmen aan hem kwijt te raken schuiven steeds verder op in zijn richting. En bevestigen hierdoor weer voor de bange burger dat er iets te vrezen valt. En zo verder en verder.

Natuurlijk keren veel burgers zich van die F-siders af, maar het totaalbeeld van agressie is gevestigd. Mensen worden bang, van die schreeuwers, maar die angst projecteert zich op de vluchtelingen. Want dat is toch de oorzaak van het geschreeuw en intimidatie? In chaos denkt niemand meer rustig na. Voor je het weet slaat de paniek toe. Als we die vluchtelingen er niet inlaten, verdwijnt de intimidatie ook. En dan delft het redelijke argument, het mededogen, het debat, het onderspit.

“Weet je wel wie wij hebben teruggestuurd in 1939”, zegt een biljarter tegen een buurtbewoner die mij vraagt of we al die vluchtelingen niet moeten terugsturen. “Joden. In 1939 hebben wij Joden teruggestuurd. Daar schaam ik mij nu nog kapot voor.” De ander haalt zijn schouders op.

De eerste stenen zijn al door de ruiten gegaan. Niet gegooid door vluchtelingen, niet door de ruiten van bange burgers. Maar door de ruiten van redelijke en moedige mensen, gegooid door onredelijke mensen. De hardst schreeuwers zijn niet altijd het bangst.

Meer regels of een intelligente omgeving

Even wat verschillende dingen op een rij, over risico’s in onze samenleving.

Een hoogwerker met elf kinderen in het bakje valt om tijdens een optocht van oldtimers op Koningsdag. Een man die eronder stond komt om. Vijf van de kinderen raken gewond. Hoe kan dat gebeuren? Meteen staat een rij deskundigen klaar die allemaal oplossingen aandragen: méér toezicht en méér regels. O ja? Helpt dat dan?

Ander voorbeeld: de laatste statistieken over verkeersdoden. Over het algemeen een lichte daling, maar een stijging onder kinderen. Veilig Verkeer Nederland vindt elke verkeersdode er één teveel en zet fors in: meer verkeersopvoeding! Kinderen zitten teveel op de bank. Op de bank achter de tv, en op de achterbank van de auto. Dus méér verkeersopvoeding. Met je kinderen samen fietsen. Op zich niets op tegen. Maar is dat alles? Een verslaggever vroeg de woordvoerder of er misschien ook iets aan het verkeer moest worden gedaan. Meer fietspaden bijvoorbeeld. VVN: nee, dat is niet nodig, gemeenten doen dat al. Oh ja? Er is zeker veel gebeurd, maar zijn we daarmee klaar? Veel gemeenten halen de broekriem aan, ook op dit punt. Dus dan meer weer de oude methode van meer verkeersopvoeding uit de mottenballen gehaald.

Er zijn verschillende strategieën om risico’s te verminderen. Een vaak beproefde, maar weinig succesvolle strategie is de mens proberen te verbeteren. De logica is simpel: menselijk falen leidt tot ongelukken dus moeten we de mens opvoeden tot beter gedrag. Juist in het verkeer is dat weinig succesvol gebleken. Wat wel erg goed hielp: verkeersdrempels, valhelm, veiligheidsgordel, airbags en niet te vergeten: de rotonde! Technische maatregelen die de snelheid eruit halen, bevorderen dat mensen elkaar tijdig zien, en in tweede fase: als er dan toch gebotst wordt, is het niet frontaal en wordt de klap opgevangen.

Van die hoogwerker weten we het nog niet, maar als er daadwerkelijk elf kinderen in dat bakje stonden, lijkt mij dat erg veel. Dan hoef je niet erg ver uit te zwaaien met dat bakje voor je omkiepert. Het zou mij niet verbazen als dat bakje bediend werd door een vrijwilliger die geen idee had wat hij aan het doen was en al zijn neefjes en nichtjes in het bakje had uitgenodigd voor het mooie uitzicht. Daar is geen kruid tegen gewassen. Zo heb je nog steeds mensen die zonder veiligheidsgordel rijden en hun valhelm niet vastmaken. Meer regels en meer toezicht gaan dan niet helpen. Beter is een piepsignaal als het bakje zijn maximale stand bereikt. En de bedieningshandel blokkeert.

Gevaarlijke machines hebben we zo in toom gekregen door uit te gaan van het gedrag van mensen die ze bedienen. Zaagmachines schakelen pas in als je ze met twee handen bedient, twee knoppen met een flinke afstand ertussen, zodat je niet in de verleiding komt om met één hand nog even een stuk hout over de zaag heen te duwen. Kruisend verkeer kan elkaar niet meer vol in de flank treffen. Bij kop-staart botsingen heeft de airbag veel klappen opgevangen.

Daarbij kunnen we overigens nog veel verder gaan: je kunt de snelheid van alle auto’s in toom kunnen houden door de tomtom te koppelen aan een snelheidsbegrenzer. Hoe diep je ook intrapt: binnen de bebouwde kom zou je dan nooit harder dan 30 km per uur kunnen rijden. Kijk maar op je tomtom: die geeft de maximumsnelheid overal keurig aan, waar je ook rijdt. Een koppeling aan de motor is een kleinigheid. Gek dat Veilig Verkeer Nederland daar niet op koerst als het gaat om die 500 jaarlijkse doden.

Kortom: niet meer regels voor mensen is de oplossing, en inspecties om te controleren of iedereen zich aan de regels houdt, maar intelligente machines. Waarbij ik de rotonde ook even als machine beschouw. Dat levert een veel ontspannener samenleving op. Geen barse inspecteurs, geen boze agenten, geen gestresste burgers.

Dat is slecht nieuws voor mensen die elke dreiging te lijf te gaan met een extra set regels, borden, verboden en sancties bij overtredingen: ze zullen een nieuw terrein moeten zoeken om hun bromsnorgedrag bot te vieren.

Ik vroeg mij af of we iets kunnen leren van de inzet van intelligente machines in andere domeinen. Neem bijvoorbeeld de instroom van vluchtelingen. Ver gezocht?

Daarover volgende keer verder.