Categorie archief: Opvoeden

De meeste kinderen deugen

“Daar is dat niet voor, of je gaat er gewóón mee spelen, of je bergt het weer op!” De luide stem van de leidster van de buitenschoolse opvang galmt over het pleintje. Gewoon klinkt als “doe normaal”. Ze kon het even niet hebben, kinderen die een nieuw spelletje hadden bedacht met het spelmateriaal van het buurthuis: pilonnen, van die felgekleurde plastic kegels om een doeltje te maken, een zachte plastic bal en slappe plastic hockeysticks. Slappe hap dus, dat moet spannender kunnen. Eén kind zwiepte een pilon met een stick de lucht in waarna de anderen die moesten zien op te vangen met hún stick. De leidster deed mij denken aan de juffen van het kinderdagverblijf van mijn zoon, vijfentwintig jaar geleden. Bij mooi weer zat het hele spul buiten, zoon braaf in de zandbak. ‘Waar is de bal?’, vroeg ik dan pesterig aan de meiden die op het randje van de zandbak met elkaar zaten te kleppen. ‘Welke bal?’ ‘Nou, dé bal, om mee te spelen.’ ‘Dat doen we hier niet, want die gaat over het hek over op het dak.’ ‘Zonde hoor, want hij houdt erg van spelen met een bal’, en ik wees op zoonlief. ‘Jammer dan’, was de reactie. Hij mocht gelukkig wel onbekommerd met zand en modder kliederen.

Dat hield allemaal op toen hij naar school ging. Het onbekommerde verdween ondanks dat juf Lies in groep 1 en 2 een echte moederlijke kleuterjuf was met een schoot die breed genoeg was voor twee hummels tegelijk, als het moest. Maar de ijzeren regelmaat van een gereguleerd leven deed onomkeerbaar zijn intree in zijn leven.

Veel later bedachten we in ons stadsdeel – waar ik inmiddels wethouder was  geworden – een aantal pedagogische leefregels voor álle activiteiten met jonge jeugd: onderwijs, welzijnswerk, naschoolse opvang, sport. Samen hadden de pedagogen er vier bedacht: ‘iedereen hoort erbij’, ‘je zorgt voor elkaar’, ‘je zorgt voor je omgeving’, én ‘je gedraagt je’. Positief geformuleerd, dus zonder nieten: geen frisdrank naast het toetsenbord, niet rennen in de gang, niet gooien met schooltassen…  Dat hadden ze afgekeken op een werkbezoek aan scholen in London. Nou ja: de eerste drie regels kwamen uit London. De laatste was hun eigen bedenksel. Daar kwam alles in mij tegen in opstand. Draaide het toch weer uit op korthouden. Een patstelling was het gevolg: de wethouder tegenover de professionals. Tot ik op een ochtend door de buurt liep en een juf bij de tramhalte bezig zag om een hele klas in het gareel te houden. Duidelijk op pad naar Artis of museum. Ze gilde de hele straat bij elkaar om de kinderen georganiseerd te laten oversteken en in een rijtje klaar te zetten om snel in te kunnen stappen. Het gegil veroorzaakte niet minder maar méér onrust. De braafste kinderen gingen anderen die wat nonchalanter reageerden op de juf vooruit duwen, ze gingen tegen elkaar schreeuwen, sommigen gingen terugduwen en het werd heel gedoe met sjorren en trekken. Tot de tram eraan kwam en kinderen uit zichzelf op de tramhalte gingen staan, wachtten tot de tram stilstond en naar binnen stapten, hun gillende juf negerend. “Akkoord”, zei ik bij een volgend overleg, “jullie je zin. Die vierde regel houden we erbij onder de voorwaarde dat alle regels óók voor de volwassenen gelden.”

We zijn twintig jaar verder in de tijd, maar aan die juf van de naschoolse opvang te zien niet in ons pedagogisch handelen. Gisteren woonde ik op natuurspeeltuin Het Woeste Westen in onze wijk – ik ben er sinds kort voorzitter – een lezing bij van dr. Shelly Newstead over vrij spelen, en hoe je als ouder je kind kunt vertrouwen en het niet steeds uit zijn spel moet halen. Ook niet als ze “niksen”. Ze kijkt als een soort antropoloog naar kinderen. Natuurlijk is vrij spelen met takken, water, hout, messen, hamers, spijkers, touw goed voor de ontwikkeling van hun zelfvertrouwen, hun hersenen, hun evenwicht, hun ogen, hun vaardigheden noem het maar. Maar ze is streng: “Dat is in termen van opbrengsten naar kinderspel kijken. Probeer er naar te kijken wat het voor hen betekent: ze zitten snel helemaal in een flow. Je ziet dat ze continu nieuwe dingen bedenken, nieuwe spelletjes, nieuwe uitdagingen. Ze zijn volledig zich zelf, in hun wereld.”

In het nagesprek gaven ouders aan het lastig te vinden om hun kinderen risico’s te zien nemen, op een hoge klimrek klimmen, of vuurtje stoken. Shelly stelde gerust: kinderen nemen geen grotere risico’s dan ze zelf aan kunnen. Tenzij ze door druk van andere kinderen daartoe worden aangezet. Grijp dan niet in, maar vraag hooguit terloops of het kind zich nog comfortabel voelt: ‘Alles goed daar?’

Wat het meest opviel aan alle filmpjes van Shelly was dat pesten volkomen afwezig lijkt. Op de talloze filmpjes die de Belgische architect Francs Alÿs – recent in het Eye te zien – van spelende kinderen over de hele wereld maakte, ook in vluchtelingenkampen, hetzelfde beeld. Dat hadden we op het Woeste Westen zelf ook al geconstateerd na veel observaties door stagiaires. Kinderen spelen soms alleen, soms samen. Of even alleen, en dan weer samen. En dan helpen ze elkaar. Pas als er schaarste is, aan ruimte, aan spelmateriaal, aan vrijheid, en als volwassenen de zaak onder druk zetten door van alles wedstrijdjes maken, lijkt het of er op een onzichtbaar knopje wordt gedrukt om de pestkoppen wakker te maken. Pestprotocollen zouden wel eens het bekende paard achter de wagen kunnen zijn. Verander de setting, niet de kinderen, dan komt het waarschijnlijk vanzelf goed.

Ik hoorde tijdens het schrijven van dit stukje Rutger Bregman op de radio over zijn boek De Meeste Mensen Deugen. Hij heeft er heel wat bladzijden en woorden voor nodig om dat te onderbouwen. En natuurlijk zijn er zuurpruimen die betogen dat Bregmans verhaal niet klopt, want dan zouden er geen oorlogen kunnen ontstaan. Kortzichtig: want mensen worden aangestuurd door tal van invloeden, niet anders dan schoolkinderen die opgroeien met gebrek aan ruimte en in een klimaat van competitie. Om mensen die geen puf hebben om Bregmans boek te lezen te helpen: alle mensen deugen, want ze zijn kind geweest. Geef ze de ruimte, observeer ze en leer ervan.

(Kijk ook naar The Lost Adventure of Childhood. Uit 2011, maar nog erg actueel. Op internet te vinden. 45 minuten, taal: Engels. Ik ga op zoek naar een ondertitelde versie.)  

https://www.woestewesten.nl/.

Dikke middelvinger

“Mijn moeder knikte ja en amen tegen de maatschappelijk werkster, maar zodra die haar hielen had gelicht…. Het is dat we toen nog niet het gebaar van de opgestoken middelvinger kenden…”. Lucie Kessens, opgegroeid in de jaren zestig als enig normaal begaafd kind in een gezin van zwak begaafde ouders en broers en zusjes, licht een tip van de sluier op over falende hulpverlening in een zogenaamde Woonschool.

“Mijn vader werd in de buurt een beetje met de nek aangekeken: hij had werk en hij was ook niet zo fors gebouwd, hij was geen vechtersbaas, dus hij verzette zich niet als de buren hem weer een oor aannaaiden.”

Het boek De Woonschool van Christel Jansen beschrijft dit beschavingsexperiment. Terwijl de vooroorlogse verbeteringswijken al lang gesloten waren, startten enkele gemeenten begin jaren zestig opnieuw: met verhuispremies werden zwakke gezinnen – “onmaatschappelijken”- verleid naar een buurtje met nieuwbouwwoningen. Ruim zestig gezinnen bij elkaar. Vol idealen ging het maatschappelijk werk aan de slag: lekker handig: iedereen zo dicht bij elkaar.

Binnen vijf jaar was duidelijk: dit werkt niet. Er was geen doorstroming, de bewoners behielden hun uitkering en beunden overal zwart bij. Kinderen werden, verwaarloosd, mishandeld, misbruikt. Als de schulden uit de hand liep greep het maatschappelijk werk in. Meestal door schulden te saneren.

“Als iemand uit een hogere sociale klasse jou gaat vertellen hoe je moet leven, dan doe je dat juist niet.” Lucie is te gast bij het project De Lange Adem in de Staatsliedenbuurt in Amsterdam. Wim Brands interviewt haar over haar jeugd in De Woonschool. Vragen uit de zaal: neemt zij het haar ouders kwalijk dat ze haar – en haar broertjes en zusjes – verwaarloosden, of konden ze het gewoon niet aan? Lucie is duidelijk: zij neemt het hen kwalijk: “Ze wilden gewoon weg niet, ze wilden hun leventje leiden in de marge, geen enkele ambitie.”

“Of was het onmacht?”, klinkt het uit de zaal. Als ze zwakbegaafd waren, dan konden ze het misschien ook gewoonweg niet. Lucie houdt vol: ze wilden het ook niet. Het antwoord blijft een beetje in de lucht hangen.

Kun je mensen – met een verstandelijke beperking – in een achterstandssituatie het verwijt maken dat ze niet willen? Voor je het weet beland je in het neo-liberale kamp die alle succes en falen op het individu projecteert.

Lucie vind dat de hulpverleners de verkeerde insteek kozen: proberen de financiën op orde te brengen, maar geen enkel wezenlijk contact. Ook niet met de kinderen. Juist niet. En dat steekt haar, nog steeds. “Doorbreek de cirkel: focus je op de kinderen.”

En laat de ouders in hun sop gaar koken zie je haar denken.

Diezelfde middag was er een debat in Schalkwijk in Haarlem over jeugdwerkeloosheid. Geen buurtje met zestig gezinnen, maar een wijk met 35.000 mensen waarvan een belangrijk deel werkloos. En dus ook de jongeren. Tweemaal zoveel dan gemiddeld in Haarlem.

Dezelfde thema’s die Lucie aan de orde stelde kwamen aan bod. Discriminatie op de arbeidsmarkt: de jongeren verschuilden zich achter dat argument. Solliciteerden ze dan wel? Werden ze vaak afgewezen? Nee, ze solliciteerden niet, en ja: ze wisten vooraf dat ze zouden worden afgewezen.

De jongeren komen vaak uit gezinnen op of onder de armoede grens. Cruciaal is het gebrek aan netwerk buiten de eigen kring, gebrek aan kennis over passende omgangsvormen. En dat alles verzwaard door uitsluitingsmechanismen in een samenleving waar afkomst er beslist toe doet, zowel in positieve als negatieve zin.

Inmiddels zijn er sociale wijkteams, en teams van het Centrum voor Jeugd en Gezin in de wijk actief. Hoe kunnen zij het verschil maken? Hoe kunnen we voorkomen dat we met een verhulde vorm van Woonschool bezig zijn? Gaan we de financiën redderen, voorkomen dat gezinnen door het ijs zakken? Of moeten we niet aan dode paarden trekken en al onze energie op de kinderen richten?

Ik ben er nog niet uit. Want kinderen hebben goede ouders nodig. Maar wat als die ouders onmachtig zijn?

Lucie vertelde dat zij niet uit huis geplaatst had willen worden, ook al was het er niet fijn. Haar pleidooi is simpel: zorg voor meer steun om het gezin heen, een vertrouwenspersoon zoals de moeder van een vriendinnetje waar ze kon zien hoe het wel kon, waar ze aandacht kreeg, waar het huis schoon was, waar ze af kon kijken hoe mensen op een fijne manier met elkaar om gingen.

In de directe omgeving van het gezin van dit soort steunpilaren organiseren, misschien hen zelfs een onkostenvergoeding geven als ze de opvoeding gedeeltelijk “overnemen”, zou wel eens veel meer resultaat kunnen opleveren dan ouders proberen te leren hoe het moet.

De situatie van deze kinderen is niet minder nijpend dan die van Lucie veertig jaar terug, ook al zijn hun kleren niet stuk, stinken zij niet en zijn hun haar geen ongewassen klittenbollen. Misschien maakt dat het nog wel ingewikkelder: armoede en achterstand is niet meer zichtbaar. Bleekneusjes zijn er niet meer. Maar de risico’s op een vicieuze cirkel van achterstand zijn niet minder.

Laten we leren uit het verleden, voordat de jongeren van nu over veertig jaar een larmoyant verhaal vertellen over hulpverleners die met de beste bedoelingen net de verkeerde dingen deden.